HỌC VĂN CHỊ NGUYỄN MINH HIÊN

[ CHUYẾN XE VĂN HỌC ]

Chiếc thuyền ngoài xa là câu chuyện kể về chuyến đi thực tế, với những phát hiện đầy bất ngờ về cuộc sống và nghệ thuật một nghệ sĩ nhiếp ảnh tên là Phùng. Được giao nhiệm vụ đi chụp để bổ sung cho bộ ảnh lịch một cảnh biển buổi sáng có sương, Phùng đã tới một vùng ven biển miền Trung. Tại đây anh gặp lại Đẩu, người bạn chiến đấu năm nào nay là chánh án tòa án huyện. Thật may mắn, anh đã gặp được “một cảnh đắt trời cho”, một vẻ đẹp thanh sơ mà toàn bích gắn với một chiếc thuyền ngoài xa trong cảnh biển mù sương. Người nghệ sĩ nhiếp ảnh xúc động, tưởng chính mình vừa phát hiện ra rằng: cái Đẹp là chân lí cùa sự toàn thiện.
Nhưng ngay sau đó, anh tình cờ chứng kiến cảnh tượng oái oăm: cũng ở con thuyền đó,người phụ nữ hàng chài bị chồng đánh đập dã man. Bà ta không chỉ cắn răng chịu đựng mà còn kiên quyết không rời bỏ người chồng vũ phu. Cách xử sự lạ lùng này khiến cả Đẩu và Phùng ngạc nhiên,
thắc mắc. Cuối cùng, câu chuyện với người phụ nữ hàng chài đã khiến cả hai “vỡ ra” một nhận thức mới, làm thay đổi cách nhìn, cách nghĩ quen thuộc của họ.
Đây là một tình huống nhận thức độc đáo, hấp dẫn, làm nổi rõ chủ đề thiên truyện. Qua đó, tác giả bày tỏ những suy tư sâu sắc về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống, cách nhìn nhận đánh giá hiện thực và con người.
-------------------------------------
Học văn chị Hiên - Hơn cả một bài văn 

1: Khái quát về tác giả, tác phẩm và vấn đề cần phân tích
NMC (1930-1989) là nhà văn trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ và đã có nhiều tác phẩm
thành công. Sau 1975, ông trực tiếp quan tâm tới đời sống ở góc độ thế sự và trở thành cây bút tiên
phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới. Chiếc thuyền ngoài xa (1983) là một trong những tác
phẩm tiêu biểu của thời kì này. Ở đây, bên cạnh việc xây dựng tình huống truyện mang ý nghĩa khám
phá, phát hiện về sự thật đời sống, nhà văn còn xây dựng được nhân vật người đàn bà hàng chài một
cách chân thật và sâu sắc.

2: Giới thiệu chung về nhân vật, vị trí của nhân vật trong tác phẩm
Người đàn bà là nhân vật trung tâm của tác phẩm, nơi nhà văn gửi gắm tình thương yêu đến đớn đau,
khắc khoải trước số phận con người. Đây cũng là nhân vật phụ nữ ấn tượng nhất của NMC, khác hẳn
với những Nguyệt trong Mảnh trăng cuối rừng, Thai trong Cỏ lau, hay Liên trong Bến quê, Quì
trong Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành. Không có một cái tên để gọi, một nét khả dĩ về ngoại
hình để được yêu thương, người phụ nữ miền biển này như là hiện thân của nỗi khổ nghèo, vất vả
đến tận cùng, như là hiện hình của nỗi chát chua cho số phận. Nhưng cũng chính ở chị, ta sẽ gặp
những “hạt ngọc” tâm hồn thật đáng quí trọng, nâng niu.

3: Vẻ đẹp tâm hồn của người đàn bà hàng chài
A. SỰ CAM CHỊU, NHẪN NHỤC
- Ngoại hình: Dường như biển đã sinh ra chị, một người đàn bà cao lớn với đường nét thô kệch,
khuôn mặt mệt mỏi, tái ngắt, tấm lưng áo bạc phếch, rách rưới, nửa thân dưới ướt sũng...Chỉ bằng vài
nét phác thảo, NMC đã làm hiện lên trước mắt chúng ta hình ảnh đau khổ, tội nghiệp của người phụ
nữ hàng chài lam lũ, khó nhọc. Đó cũng là người đàn bà bình thường như bao người phụ nữ dân chài
khác. Nhưng điều khác biệt ở đây là người ấy lại bước ra từ con thuyền ngư phủ đẹp như trong mơ,
điều ấy dự báo một nỗi éo le, nghịch cảnh nào đó sắp xảy ra. Quả nhiên, ngay sau đó, ta sẽ gặp cảnh:
“lão đàn ông “lập tức trở nên hùng hổ, mặt đỏ gay”, hắn “rút trong người ra một chiếc thắt lưng của
lính ngụy ngày xưa” và “quật tới tấp vào lưng người đàn bà... vừa đánh vừa thở hồng hộc, hai hàm
răng nghiến ken két... Vừa đánh lão vừa nguyền rủa bằng cái giọng rên rỉ đau đớn”. Thật kinh
khủng! Ấy vậy mà...
- Cử chỉ, hành động: người phụ nữ vẫn lặng im, nhẫn nhục chịu đòn. Không né tránh, không kêu la,
không chống trả, không chạy trốn, chị đã chấp nhận nó như một phần cuộc sống của mình. Như cuộc
đời người đi biển cần phải đương đầu với sóng to gió lớn, muốn tồn tại phải chấp nhận. Sự im lặng
của chị khiến chúng ta đau lòng biết mấy. Không biết, chị chịu đòn như thế đã bao năm rồi? Ba ngày
một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng, cuộc đời chị là chuỗi ngày đắng cay tủi cực chỉ để chịu đòn
thôi ư? Thịt da ai cũng là người, chẳng lẽ chị không biết đau? Cảnh tượng quá đỗi lạ lùng khiến
Phùng kinh ngạc. Và mỗi người, khi đọc đến những dòng này không khỏi thắc mắc hoặc bức xúc
thay cho chị. Chắc chắn phải có lí do nào thật đặc biệt khiến người đàn bà này có thể trở nên lì đòn
đến như vậy? Bên bờ biển, bí ẩn về cuộc đời chị mới chỉ bắt đầu hé lộ, để đến hôm sau, hôm sau nữa,
tại Tòa án Huyện, nơi công đường, ta còn ngạc nhiên hơn nữa về cuộc đời người phụ nữ vô danh
muốn lấy sự nhẫn nhịn để cứu cả thế giới và coi đó là phép màu của Hạnh phúc, thứ Hạnh phúc hiếm
hoi muộn mằn như mạch nước ngầm rỉ thấm vào mảnh đất khô cằn vì nắng hạn...

B. LÒNG TỰ TRỌNG, ĐỨC HI SINH, TẤM LÒNG VỊ THA NHÂN HẬU.
- Xin đừng vội chê cười chị, người phụ nữ xấu xí có thân phận thấp hèn. Ngày xưa, nàng Kiều cũng
thân lươn bao quản lấm đầu để giữ lấy sự trinh bạch, còn chị thì im lặng chịu đòn để giữ lấy nhiều
thứ quan trọng hơn, mà trước hết là nhân cách, lòng tự trọng. Chị lĩnh những trận đòn như một lẽ
đương nhiên, vì không muốn ai biết chuyện này, vì không muốn những đứa con thơ ngây phải chứng kiến cảnh cha đánh mẹ. Chị im như tượng đá nhận về mình mọi nỗi đau đớn để chồng được hả cơn
giận, để gia đình còn có người chèo chống lúc phong ba và cùng nhau nuôi đàn con “nhà nào cũng
trên dưới chục đứa”. Khi đã ý thức được việc mình làm, chị không còn thấy đau nữa. Chỉ khi biết
hành động vũ phu của chồng bị Phác và người khách lạ chứng kiến, bấy giờ chị mới đau đớn- vừa
đau đớn vừa vô cùng nhục nhã, xấu hổ. Giọt nước mắt đau khổ của người đàn bà lúc bấy giờ mới
trào ra, giọt nước mắt xót xa, ân hận, nước mắt của nỗi nhọc nhằn và sức chịu đựng. Chị không muốn
ai chứng kiến và thương xót mình, kể cả thằng Phác, đứa con trai yêu quí của chị và nhất là một
người lạ như nghệ sĩ Phùng. Dù thân thể bị chà đạp, nhân phẩm bị xúc phạm, nhưng người đàn bà ấy
không để ý, không bận tâm. Chị chỉ bận tâm khi để người khác phải bận tâm về chị. Ta hãy nhớ
lại những cử chỉ của chị lúc thằng Phác “vung chiếc khóa sắt quật vào giữa khuôn ngực trần vạm vỡ
cháy nắng” của cha mình. Tiếng gọi “Phác, con ơi!” cất lên như xé lòng. Người đàn bà khốn khổ
ngồi xệp xuống, “ôm chầm lấy nó rồi lại buông ra, chắp tay vái lấy vái để, rồi lại ôm chầm lấy” khiến
bạn đọc vô cùng xúc động và thương xót. Bà không khóc khi bị chồng hành hạ, nhưng đã khóc khi
ôm con vào lòng. Bà đã không thể nào che chắn được cho con khỏi bị tổn thương. Bà thương con,
xót chồng, muốn tạ tội với con, muốn nó hiểu được những góc khuất trong cuộc đời và đừng căm thù
bố, cũng đừng trở nên độc ác như bố nó. Người mẹ ấy đã phải tuôn rơi những giọt nước mắt tột cùng
đau đớn, bất lực vì không thể bảo vệ, che chở và cũng không thể cho con một cuộc sống bình yên.
Trong cuộc mưu sinh này, người đàn bà quá khốn khổ vì phải che chắn cả trăm chiều giông bão và
cũng thật đẹp, một vẻ đẹp ánh lên từ muôn vàn nỗi cơ cực đắng cay. Đó là phẩm chất của con người
có lòng tự trọng.
- Vậy đấy, người đàn bà ấy không cam chịu một cách vô lí. Và cũng không cam chịu chỉ vì lí trí
là để đảm bảo sự sinh tồn cho cả đàn con. Sở dĩ chị có thể chịu đựng dẻo dai và bền bỉ như vậy còn
vì một nguyên cớ sâu xa và nhân hậu hơn. Chị hiểu điều gì đã khiến gã con trai “cục tính nhưng hiền
lành lắm không bao giờ đánh đập ai” trở thành một kẻ độc dữ, thô bạo. Người đàn ông ấy là trụ cột
của một gia đình nghèo, đông con, sống bằng nghề chài lưới giữa biển khơi. Cả gia đình sống chen
chúc trên một chiếc thuyền nhỏ trôi dạt trên biển. Những khi biển động thì cả tháng trời “vợ chồng
con cái toàn ăn cây xương rồng luộc chấm muối”. Sự nghèo khó, cơ cực, lam lũ, nhọc nhằn đã hằn in
trên chân dung người đàn bà hàng chài với nước da tái ngắt vì mệt mỏi, đói ăn, thiếu ngủ. Nhưng
người đàn ông cũng khổ sở không kém! Chị thấu hiểu điều đó và còn hiểu nhiều hơn thế nữa, bằng
trái tim nhân ái ấm áp của đàn bà. Dù gì thì cũng nhờ có lão, chị mới có một gia đình. Vốn xấu xí, lỡ
làng, nếu không có lão, làm sao chị có được những phút giây vợ chồng con cái có lúc vui, nhất là khi
nhìn thấy chúng được ăn no. Nói về những điều này, gương mặt người đàn bà chợt ửng sáng lên như
nở một nụ cười. Hạnh phúc thật muôn màu, có khi chỉ cần nhỏ nhoi đơn giản như vậy thôi. Giữa
cuộc sống nhọc nhằn đói khổ tưởng như chỉ biết đến đòn roi, sự bạo tàn, thô tục, ta vẫn thấy ánh lên
sắc màu bình yên hạnh phúc. “Đàn bà trên thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ chứ không sống
cho mình như trên mặt đất được”. Có lẽ đó là câu nói gợi nhiều suy nghĩ nhất trong lòng bạn đọc, thể
hiện nhiều nhất vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ. Phải rồi, chính vì tình thương yêu vô bờ bến với
những đứa con mà chị chấp nhận hi sinh. Thấp thoáng sau hình ảnh chị là bóng dáng cuộc đời bao
người vợ, người mẹ, người phụ nữ Việt Nam nhẫn nại cay đắng mà vẫn trong trẻo lắm một tấm lòng
vị tha, nhân hậu.

C. SỰ SÂU SẮC, TRẢI ĐỜI.
- Đọc CTNX, người đọc không chỉ ngạc nhiên trước thái độ nhẫn nhục của người đàn bà hàng chài
khi bị chồng hành hạ, nhục mạ một cách phi lí mà còn ngạc nhiên hơn nữa trước thái độ của bà tại
tòa án Huyện. Từ chỗ “chắp tay vái lạy lia lịa”, “quí tòa bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng
được, đừng bắt con bỏ nó” đến lúc đột nhiên “mất hết cái vẻ ngoài khúm núm, sợ sệt khi mới xuất
hiện ở tòa án”, người đàn bà hàng chài như đã trở thành một con người khác. Sau cái vẻ khúm núm,
sợ sệt, dáng ngồi rụt rè mớm ở mép ghế là một con người thâm trầm sắc sảo đang ở thế đứng trên hai
nhà trí thức mà trút ra những lời lẽ được chiêm nghiệm trong cả cuộc đời đầy lo toan vất vả: “Các
chú đâu có phải là người làm ăn... cho nên các chú đâu có hiểu được cái việc của các người làm ăn
lam lũ, khó nhọc”..., “các chú không phải là người đàn bà chưa bao giờ các chú biết...”. Người đàn
bà đã kể câu chuyện cuộc đời mình, qua đó gián tiếp đưa ra các lí do vì sao nhất quyết không bỏ
người chồng vũ phu: “ông trời sinh ra người đàn bà đẻ con và nuôi con khôn lớn”. Nhưng cuộc sống chài lưới đầy những bất trắc, họ cần những người đàn ông làm chỗ dựa, nếu bỏ chồng, chị sẽ
phải đối mặt với bi kịch khác khủng khiếp hơn: bi kịch của những đứa con phải chịu cảnh đói khát.
Mặt khác, trong đau khổ triền miên, họ vẫn có những lúc“... vợ chồng con cái chúng tôi sống hòa
thuận vui vẻ... vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no”. Chao ôi! Trước Cách
Mạng, những người dân phố Huyện trong Hai đứa trẻ của Thạch Lam cố thức để được nhìn thấy
chuyến tàu. Nửa thế kỉ sau ta lại gặp hạnh phúc lớn lao của người mẹ chỉ là nhìn thấy đàn con được
ăn no!? Và chị sẵn sàng thế chấp cuộc đời mình để đổi lấy nó, đánh đổi mọi thứ để có nó!

4. Khái quát về nghệ thuật
Bằng nghệ thuật tạo dựng tình huống truyện đặc sắc và sử dụng ngôn ngữ trần thuật linh hoạt, ngôn
ngữ đối thoại và những nét phác họa về ngoại hình sinh động, tác giả đã xây dựng thành công chân
dung người đàn bà hàng chài với vẻ đẹp độc đáo, khuất lấp. Đằng sau vẻ bề ngoài xấu xí, thô kệch là
tâm hồn sáng trong như ngọc; sau cái dáng chịu đòn đến trơ lì, vô cảm là sự kiên cường; sau bộ dạng
chịu xúc phạm đến nhẫn nhục là đức hi sinh lớn lao của tình mẫu tử; sau vẻ ù lì ngu muội bởi đói
nghèo, thất học là việc hiểu thấu lẽ đời. Khi mà xã hội chưa có những giải pháp thực sự hiệu quả và
kịp thời để giúp họ ổn đinh hơn trong nghề chài lưới đầy bất trắc, chị chỉ còn một cách: chấp nhận!